سرویس و نگهداری آسانسور؛ ضرورتی که دیده نمی‌شود

یونس نجف نیا، کابین نیوز – در طول تاریخ، همواره بشر به‌دنبال ساخت ابزار و تجهیزات جدید برای افزایش رفاه و آسایش خود بوده است. اختراع برخی از این تجهیزات، چنان تأثیر شگرفی بر زندگی انسان داشته که تصور زندگی امروزی بدون آن‌ها تقریباً غیرممکن است و اختراع این تجهیزات مقدمه‌ای بر تحولی عظیم در صنعت، فرهنگ شهرنشینی و شیوه‌های نوین زندگی بشر بوده است. از جمله تجهیزاتی که اختراع آن تغییراتی بزرگ در زندگی بشر ایجاد کرده، آسانسور است. امروزه نقش آسانسورها به‌دلیل سهولت در استفاده از آن‌ها بیش از هر زمان دیگر در زندگی انسان قابل مشاهده است. آسانسور به‌عنوان وسیله‌ای کاملاً اتوماتیک با ایمنی بالا، به افراد با هر توانایی یا محدودیت جسمی یا ذهنی، امکان می‌دهد ضمن انتخاب مقصد، فقط با فشردن یک شاسی در طبقه مورد نظر پیاده شود. همچنین با فراهم‌کردن امکان جابه‌جایی بار، به افزایش رفاه و ساده‌ترشدن کارها کمک شایانی می‌کند. تصور بیمارستان‌ها یا درمانگاه‌ها بدون آسانسور دیگر محال است. آسانسورها نه‌فقط سطح رفاه و آسایش را در زندگی افزایش داده‌اند، بلکه تأثیر آن‌ها در ارتقای سطح بهداشت جامعه نیز غیر قابل انکار است. لزوم به‌کارگیری برنامه‌ای منظم توأم با بهره‌گیری از نیروهای متخصص برای سرویس و نگهداری آسانسور، ضامن عملکرد صحیح و ایمن این وسیله و کاهش هزینه‌های نگهداری آن خواهد بود.

سرویس و نگهداری آسانسور

در مفهوم کلی، هر فرایندی که منجر به افزایش کارایی و طول عمر دستگاه شود، سرویس و نگهداری نامیده می‌شودY اما این تعریف مناسب صنعت آسانسور و پله‌برقی نیست، زیرا در این صنعت فقط عملکرد تجهیزات موضوع بحث نیست و ایمنی مسافران نیز اهمیت به‌سزایی دارد. بنابراین تعریف سرویس و نگهداری در آسانسور و پله‌برقی عبارت است از مجموعه فعالیت‌هایی که برای حفظ حداقل سطح عملکرد ایمن آسانسور و پله‌برقی برحسب ویژگی‌های طراحی آن انجام می‌شود. در زبان انگلیسی از واژه«Maintenance» برای تعریف فعالیت‌های یادشده استفاده می‌شود.

وضعیت عمومی سرویس و نگهداری آسانسور در ایران

هم‌اکنون آسانسورهای بسیاری در کشور وجود دارند که عمر آن‌ها بیش از ۲۵ سال است. آنچه در این میان اهمیت دارد، وجود هزاران آسانسور در حال بهره‌برداری است که به‌ علت بی‌توجهی به اهمیت سرویس و نگهداری، دارای عملکرد مناسب و ایمن نیستند.

آسانسورهای فعال در کشور را عموماً می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:

• آسانسورهایی که توسط شرکت‌های بازرسی مورد تأیید سازمان ملی استاندارد ایران، تحت بازرسی فنی قرار گرفته و موفق به دریافت گواهی‌نامه ایمنی آسانسور شده‌اند(آسانسورهایی که بعد از بهمن سال ۱۳۷۷ در تهران و برخی کلان‌شهرها نصب شده‌اند).
• اکثر آسانسورهای شهرستان‌ها و آسانسورهایی که قبل از بهمن ۱۳۷۷ در تهران نصب شده‌اند(آسانسورهایی که فاقد گواهی‌نامه ایمنی آسانسور هستند).

اگرچه درباره وضعیت سرویس و نگهداری آسانسورهایی که دارای گواهی‌نامه ایمنی هستند می‌توان امیدوارتر بود، اما معمولاً در این آسانسورها با اتمام قرارداد سرویس و نگهداری سال اول(که الزام استاندارد برای صدور گواهی‌نامه ایمنی آسانسور است) و نیز اتمام ضمانت فروشنده در قبال قطعات آسانسور، ارائه خدمات سرویس و نگهداری پس از یک سال بهره‌برداری از آسانسور به‌پایان می‌رسد و تمدید نمی‌شود. همچنین در برخی موارد، کارفرما برای تکمیل مدارک لازم جهت صدور گواهی‌نامه ایمنی، از همان ابتدای بهره‌برداری اقدام به عقد قرارداد صوری با پیمانکار می‌کند و عملاً آسانسور تحت‌پوشش هیچ خدمات دوره‌ای نخواهد بود.

بدین ترتیب بخشی از آسانسورهای دارای گواهی‌نامه ایمنی پس از یک سال به‌حال خود رها می‌شوند یا از همان ابتدا فاقد سرویس و بازدید دوره‌ای هستند و فقط بهره‌برداران و ساکنان مجتمع‌ها بنا به‌ضرورت و در صورت بروز نقص فنی و خرابی، از سرویس‌کاران استفاده می‌کنند. ایجاد اهرم‌های قانونی برای اجرای اجباری استاندارد ادواری آسانسور و صدور گواهی‌نامه ایمنی ادواری که به‌صورت سالیانه قابل تمدید است، تا حدودی در رفع این نقیصه مؤثر خواهد بود.

با توجه به این نکته که آسانسور خود یک مجموعه کامل در ساختمان است و دارای جنبه‌های گوناگونی از جمله طراحی سازه و اسکلت، ساخت قطعات، نصب مکانیکال و الکتریکال و به‌کارگیری صدها قطعه ریزودرشت الکترونیکی و مکانیکی است، چنین دستگاه پیچیده‌ای بدون نگهداری مناسب و اصولی، متکی بر قواعد فنی، کارکرد مطلوبی نخواهد داشت و باعث بروز مخاطرات و مسائل خاص خواهد شد.

با توجه به اینکه قطعات آسانسور در اثر کارکرد مستهلک می‌شوند، اگر بازدید دوره‌ای و نگهداری مناسب از آن‌ها به‌عمل نیاید، با فرسودگی و خرابی قطعات مواجه خواهیم شد که این فرسودگی در وسیله‌ای مانند آسانسور با پیچیدگی‌های ذکرشده، ممکن است به بروز حوادث جبران‌ناپذیر منجر شود. در برخی موارد به‌علت نبود برنامه راهبری سرویس و نگهداری، یک آسانسور خوب و باکیفیت تبدیل به یک دستگاه ناایمن می‌شود. متأسفانه یکی از دلایلی که طی سالیان اخیر باعث سوانح و حوادث مرتبط با آسانسور شده، فقدان سرویس و نگهداری یا سرویس و نگهداری نامناسب و غیراصولی آسانسورهاست.

اطلاع‌رسانی و ایجاد آگاهی عمومی در جامعه نسبت به تبعات حقوقی و قانونی مرتبط با حوادث آسانسور و مسئولیت‌دارندگان آسانسور در قبال این وسیله از طریق مراجع دخیل در امر آسانسور از جمله سازمان ملی استاندارد، دادگستری، وزارت صنعت معدن و تجارت، اتحادیه کشوری و سندیکای آسانسور و… و نیز فرهنگ‌سازی استفاده و نگهداری آسانسور تا حدودی در کاهش این حوادث مؤثر خواهد بود.

همچنین این آگاهی‌رسانی را باید در سطح شرکت‌های سرویس و نگهدار و سرویس‌کاران آسانسور نیز انجام داد تا هم شرکت‌های فعال در این زمینه و هم سرویس‌کاران با مسئولیت بالا و ریسک‌های ناشی از پذیرش سرویس و نگهداری آسانسور بیشتر آشنا شوند. در صورت درک این وظیفه و مسئولیت بزرگ و روشن‌شدن ریسک‌ها و تبعات آن از سوی شرکت‌های دارای مجوز فعالیت و اشخاص حقیقی فاقد مجوز در امر سرویس و نگهداری، می‌توان نسبت به سامان‌دهی و افزایش سطح کیفی خدمات ارائه‌شده امیدوار بود.

لزوم سرویس و نگهداری آسانسور

از آنجا که عملکرد آسانسور مستقیم با جان مسافران در ارتباط است، باید ایمن، قابل اعتماد و کارا باشد. رسیدن به این هدف، از اجرای صحیح سه مرحله مجزا حاصل خواهد شد.

• مرحله اول: طراحی و ساخت سازه ساختمانی آسانسور؛
• مرحله دوم: طراحی، ساخت، نصب و اجرای الکتریکی و مکانیکی آسانسور؛
• مرحله سوم: سرویس، نگهداری و پشتیبانی آسانسور.

این سه مرحله اگرچه از یکدیگر مجزا هستند؛ اما بر کارکرد نهایی آسانسور تأثیرگذارند. نقص و عملکرد ضعیف در هر مرحله، عملکرد مراحل دیگر را زیر سؤال می‌برد و با مشکل مواجه می‌کند.

بیشتر بخوانید:

• چگونه یک تولید کننده خوب آسانسور انتخاب کنیم؟
• 7 تولید کننده برتر پله برقی در سال 2023

مسئله‌ای که شاید امروز گریبان‌گیر اکثر آسانسورهای مورد بهره‌برداری در کشور است، این است که متأسفانه بسیاری از بهره‌برداران آسانسور و مدیران و مالکان ساختمان‌ها، فقط در صورت خرابی و نقص فنی آسانسور یا محبوس‌شدن مسافران در کابین آسانسور، نسبت به حضور سرویس‌کار احساس نیاز می‌کنند و تا زمانی که آسانسور بدون مشکل کار می‌کند، بازرسی دوره‌ای و منظم سرویس‌کار از آسانسور و لزوم سرویس و نگهداری آن را به‌فراموشی می‌سپارند.

شاید جالب باشد بدانید برخی اوقات کارکرد یک آسانسور در طول سال و مسافتی که جابه‌جا می‌شود، معادل کارکرد یک خودرو به‌میزان 100،000 کیلومتر در سال است. با این توضیح، همانند هر سیستم الکترومکانیکی یا مکانیکی دیگر، ضرورت سرویس و نگهداری دوره‌ای صحیح و اصولی بیش‌ازپیش روشن می‌شود. بدیهی است از هیچ وسیله مکانیزه‌ای نمی‌توان انتظار داشت توقعات کاربر را بدون نگهداری و سرویس منظم برآورده کند؛ چه رسد به آسانسور که وسیله‌ای کاملاً پیچیده و با ظرفیت‌های ویژه است.

ارتباط اصل پارتو با سرویس و نگهداری آسانسور

برای روشن‌شدن بیشتر اهمیت سرویس و نگهداری در آسانسور، اشاره‌ای به اصل پارتو(Pareto Principle) می‌کنیم. «اصل پارتو» که به‌عنوان قانون ۸۰/۲۰ یا قانون اقلیت‌های حیاتی نیز شناخته می‌شود، بیان می‌کند که برای بسیاری از رویدادها تقریباً 80درصد آثار از 20درصد علل ناشی می‌شوند. به زبان ساده 80درصد نتایج و دستاوردهای شما حاصل 20درصد تلاش‌های شماست. اگر در فرایند سه‌مرحله‌ای بهره‌برداری آسانسور، سهم سرویس و نگهداری را 20درصد از کل بهره‌برداری در نظر بگیریم، آن‌گاه تأثیر 80درصدی آن در عملکرد آسانسور آشکار می‌شود. هرگونه قصور یا کوتاهی در انجام سرویس و نگهداری صحیح، با عواقب 80درصدی همراه خواهد بود و در بسیاری از موارد آثار جبران‌ناپذیری به‌همراه خواهد داشت.

اگر بازدیدهای دوره‌ای سرویس و نگهداری آسانسور به‌ صورت منظم انجام شود و سوابق بازدیدها و شرح اقدامات انجام‌شده از جمله تاریخ تعویض قطعات، میزان کارکرد آن‌ها، تاریخچه نواقص فنی آسانسور و… مستند شود، در اکثر اوقات، قطعات فرسوده و مستهلک یا نقاط بحران‌ساز به‌راحتی قابل شناسایی و ردیابی خواهند بود و این امر موجب جلوگیری از ایجاد هزینه‌های ازکارافتادگی و صدماتی که در نتیجه آن‌ها به سایر تجهیزات وارد می‌آید، می‌شود و نیز از بروز حوادث و مخاطرات جانی پیشگیری می‌کند. یکی از راهکارهای مؤثر در بهبود کیفیت این خدمات، بهره‌گیری از یک برنامه مدون برای کنترل فرایند سرویس و نگهداری است.

برنامه کنترل فرایند سرویس و نگهداری آسانسور(MCP)

برنامه کنترل فرایند سرویس و نگهداری(Maintenance Control Plan) یا به‌اختصار«MCP» در واقع دستورالعمل کنترل فرایند سرویس و نگهداری است که نخستین بار در سال 1921میلادی برای بیان الزاماتی درباره فرایند سرویس و نگهداری در ایالات متحده آمریکا تدوین شد. در صد سال گذشته، با توجه به تغییرات فن‌آوری، افزایش آگاهی عمومی جامعه از مخاطرات و ارتقای دانش فنی در صنعت، الزامات سرویس و نگهداری نیز به‌روز شده و تلاش شده است این الزامات چنان جامع باشد که بتواند تغییرات پیشرفت فن‌آوری در آینده را نیز شامل شود.

الزامات «MCP» به‌شرح زیر است.

• «MCP» یک چارچوب کلی است که همه سرویس‌کاران موظف‌اند روال تدوین‌شده آن را اجرا کنند.
• «MCP» در آسانسورهای سنتی که دارای موتورخانه هستند، شامل سرفصل‌های عمومی سرویس و نگهداری است.
• شرایط بازدید، نگهداری و آزمون تجهیزات در فواصل زمانی تعیین‌شده؛
• مراحل سرویس و نگهداری؛
• تواتر سرویس و نگهداری؛
• طول عمر تجهیزات، شرایط و تراکم سایش؛
• طراحی و مشخصات فنی تجهیزات؛
• نوع استفاده صحیح از قطعات؛
• شرایط محیطی مناسب قطعات.
• «MCP» در آسانسورهای بدون موتورخانه باید به‌صورت جامع، روش‌های نجات اضطراری، خروج اضطراری، نظافت تجهیزات داخل چاه، روش ایمن آزمون‌ها و روش تعمیر اصولی به‌همراه مکانیزم فعال‌سازی پارک‌پلیت را تشریح کند.
• در صورت استفاده از تجهیزات و تکنولوژی‌های نوین از قبیل بِلت (Belt) به‌جای سیم‌بکسل، گاورنرهای نوع خاص و…، باید روش بازدید و آزمون تجهیزات جدید به‌صورت جامع در «MCP» توسط برند سازنده ارائه شود.
• «MCP» باید در موتورخانه، نزد کارفرما یا نگهبانی به‌صورت دائم نگهداری شود.
• هرگونه تعمیر و تعویض قطعات باید در بخش تعیین‌شده در «MCP» درج شود.
• تاریخ سرویس ماهانه و زمان و نتایج آزمون‌ها باید به‌صورت کامل در «MCP» درج شود.

سخن آخر

تصور زندگی امروزی بدون آسانسور، غیرممکن است. آسانسورها نیز مانند هر وسیله مکانیکی یا الکترومکانیکی مورد استفاده در زندگی روزمره، در اثر کارکرد با فرسودگی و استهلاک روبه‌رو می‌شوند، اما نکته‌ای که آسانسور را نسبت به سایر سیستم‌ها مهم‌تر می‌کند، تعدد تجهیزات به‌کاررفته در آسانسور و پیچیدگی آن و ویژگی ایمنی و ارتباط آن با جان مسافران است. بنابراین بهره‌گیری از یک برنامه مدون برای سرویس و نگهداری آسانسورها ضروری و حائز اهمیت ویژه است. در برخی موارد به‌علت نبود برنامه راهبری سرویس و نگهداری، یک آسانسور خوب و باکیفیت تبدیل به یک دستگاه ناایمن می‌شود. از جمله راهکارهای مؤثر در بهبود کیفیت خدمات سرویس و نگهداری، بهره‌گیری از برنامه کنترل فرایند سرویس و نگهداری(MCP) است. امید است اجرای روش یادشده در صنعت آسانسور ایران توسعه یابد تا بتوان مخاطرات ایمنی ناشی از فقدان سرویس و نگهداری یا سرویس و نگهداری غیراصولی را کاهش داد.

منبع:

مرجع عیب‌یابی آسانسور، آرش عطاران‌زاده/ آنتونی آندون.