استاندارد ملی ۱۱۸۰۰

پویا غلامی – استاندارد ملی 11800 با عنوان ایمنی ماشین‌آلات – فاصله‌های ایمنی برای جلوگیری از دسترسی اندام‌های بالایی و پایینی بدن به مناطق خطر، ترجمه استاندارد بین‌المللی ISO 13857:2008 است.

ایمنی و محافظت از گذشته تا به امروز روند رو به بهبودی داشته است. جهت این مورد می‌توان به‌طور مثال به حفاظ پنکه اشاره کرد که در گذشته بعضاً به‌این حفاظ‌ها دقت کافی نمی‌شده است و با خطرات و آسیب‌هایی که به وجود آمد، روند بهبود در حفاظ‌ها ایجاد شد و این مورد موضوعیت عینی در صنایع را به دنبال داشت. در ادامه قصد داریم، استاندارد ملی 11800 را به طور کامل شرح دهیم.

نقش ایمنی در صنایع

ایمنی در تمامی صنایع از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌بایست در روند فعالیت هر اقدامی در صنعت صورت گیرد. محافظت‌های جانی و جلوگیری از خطرات، طی روندهای مختلفی صورت می‌گیرد که در استاندارد ملی 11800 به فواصل ایمنی و محافظ‌هایی که بدین جهت نصب می‌شود قرار دارد. در استاندارد ملی 6303 (به‌جز ویرایش سال 1381) در بعضی بندهای استاندارد و مناطق خطر به استاندارد ملی 11800 ارجاع داده شده است که مفاد این استاندارد می‌بایست رعایت شود.

اهداف تدوین استاندارد ملی 11800

هدف از تدوین استاندارد ملی 11800 تعیین مقادیر فاصله‌های ایمنی در محیط‌های صنعتی و غیرصنعتی به‌منظور پیشگیری از دسترسی به مناطق خطرناک ماشین‌آلات است. فاصله‌های ایمنی، متناسب با ساختارهای حفاظتی هستند. همچنین در این استاندارد اطلاعاتی درباره فاصله‌هایی که مانع دسترسی آزادانه اندام‌های پایینی می‌شوند قرار دارد. این استاندارد افراد ۱۴ساله و بزرگ‌تر را در بر می‌گیرد (صدک پنجم قامت افراد ۱۴ساله تقریباً ۱۴۰۰ میلی‌متر است). به‌علاوه برای کودکان بزرگ‌تر از سه سال که لازم است به دسترسی از طریق روزنه‌ها اشاره شود، تنها در خصوص اندام‌های بالایی، اطلاعاتی قرار دارد (صدک پنجم قامت افراد سه‌ساله تقریباً ۹۰۰ میلی‌متر است).

محدودیت‌های استاندارد 11800

یادآوری1) این استاندارد داده‌های مربوط به پیشگیری از دسترسی شامل اندام‌های پایینی را برای کودکان در بر نمی‌گیرد.

فاصله‌ها زمانی کاربرد دارند که تنها با این فاصله‌ها بتوان به‌ ایمنی کافی دست یافت. از آنجا که فاصله‌های ایمنی بستگی به اندازه دارند، برخی از افراد با ابعاد کرانی ممکن است حتی زمانی که الزامات این استاندارد رعایت شده است، به مناطق خطرناک دسترسی داشته باشند.

یادآوری 2) این فاصله‌های ایمنی حفاظت کافی را در برابر برخی از خطرها، برای مثال تابش و گسیل مواد، فراهم نمی‌کنند. برای چنین خطرهایی باید اقدامات تکمیلی یا دیگری صورت پذیرد. بندهای این استاندارد که اندام‌های پایینی را پوشش می‌دهند، زمانی کاربرد دارند که طبق ارزیابی ریسک دسترسی اندام‌های پایینی، قابل پیش‌بینی نباشد.

فاصله‌های ایمنی به‌منظور حفاظت افرادی در نظر گرفته می‌شوند که در شرایط مشخص تلاش می‌کنند که به مناطق خطر دسترسی یابند. یادآوری 3) در این استاندارد اقداماتی در برابر دسترسی به منطقه خطر از طریق بالا رفتن از منطقه در نظر گرفته نشده است.

حفاظ‌های ایمنی، با فواصل از منطقه و ابعاد منفذها رابطه مستقیم دارد تا بهترین ایمنی تأمین شود. این مورد با توجه به نوع منطقه خطر و ابعاد محیطی در ارتباط بوده و می‌بایست متناسب با آن انتخاب شود. این حفاظ‌ها می‌تواند به‌صورت فیزیکی و یا الکتریکال و به‌صورت چشم‌های الکترونیکی باشد (لازم به توضیح است در استاندارد ملی 11800 درخصوص حفاظ‌های فیزیکی اشاره شده است).

فواصل ایمنی در استاندارد 11800

در استاندارد ملی 11800 فواصل ایمنی با توجه به ابعاد منافذ و فواصل آن از منطقه خطر طبق جداول مندرج در استاندارد مشخص می‌شود. در استاندارد، پارامتر e بیانگر فواصل روزنه‌ها و پارامتر Sr بیانگر فاصله تا منطقه خطر با توجه به نوع روزنه‌ها است.

پارامتر Sr به سه دسته شیار، مربع و گرد تقسیم‌بندی می‌شود. منظور از فاصله در شیار، پهنای باریک‌ترین روزنه شیار بوده و قسمتی که دست یا پا می‌تواند وارد منطقه خطر شود، در مربع کوچک‌ترین روزنه مربع، و در دایره قطر کوچک‌ترین روزنه دایره است.

در ادامه بخوانید:

انتخاب حفاظ آسانسور یا دیواره جداساز بر اساس استاندارد ملی 11800

الزامات نصب گاورنر در چاه آسانسور مطابق با استاندارد ملی به شماره 1-6303

جدول استاندارد

جداول استاندارد در حالت کلی به دو بخش دست و پا تقسیم‌بندی می‌شود که جدول مربوط به دست نیز شامل چند بخش است. نوک انگشت، انگشت تا بند انگشت، دست، بازو تا مفصل شانه، و منظور از این تقسیم‌بندی‌ها، قسمتی از دست است که می‌تواند از منفذ حفاظ‌ها عبور کند.

به‌طور مثال با عبور چهار انگشت دست، شست مانع از ورود بیشتر می‌شود و با عبور کل دست تا مچ امکان ورود تا مفصل شانه وجود دارد. خطوط پررنگ در جداول بدین منظور مشخص شده است که بعضی از ابعاد مستثنی هستند.

در جدول مربوط به پا نیز موارد و توضیحات مذکور با توضیحات جدول دست یکسان می‌باشد. این تقسیم‌بندی‌ها به‌دلیل موانع طبیعی بدن است. به‌طور مثال، با عبور پا از حفاظ می‌تواند تا زانو امتداد یابد و با عبور زانو تا کشاله می‌تواند وارد فضای خطر شود. البته لازم به توضیح است ابعاد مذکور در جداول پا و دست متفاوت است. تقسیم‌بندی‌ها در جدول پا به بخش‌های نوک انگشت، انگشت، پا، ساق (نوک انگشت تا زانو)، ساق (نوک انگشت تا کشاله) انجام می‌شود.

شرایط حفاظ فلکه‌ها از نظر استاندارد

همان‌طور که پیشتر ذکر کردیم، در استاندارد ملی 6303 در بعضی موارد، نکاتی از استاندارد ملی 11800 نیز قرار دارد. به‌طور مثال در استاندارد 6303-1:93 بند 9-7-2 مربوط به حفاظ فلکه‌ها است. حفاظ‌های به‌کاررفته باید به‌گونه‌ای ساخته شده باشد که اجزای چرخنده قابل مشاهده باشند. همچنین حفاظ‌ها نباید مانعی برای عملیات بازدید و نگهداری باشند. در صورت مشبک بودن نیز می‌بایست مطابق با استاندارد ملی 11800 باشد.

بندهای استاندارد 11800

در بند 5-6-1 در خصوص حفاظ ناحیه رفت‌وآمد وزنه تعادل می‌بایست حفاظ در صورت منفذدار بودن با استاندارد ملی 11800 مطابقت داشته باشد و در بند 5-6-2 در دیواره جداکننده دو آسانسور در چاه مشترک نیز می‌بایست در صورت منفذدار بودن با استاندارد ملی 11800 مطابقت داشته باشد.

در تصویر زیر دو نمونه حفاظ گاورنر را ملاحظه می‌فرمایید که شرایط هر حفاظ با توجه به توضیحات یادشده قابل بررسی می‌باشد. نوع روزنه از نوع شیار بوده و با توجه به فاصله حفاظ تا فلکه گاورنر و بررسی آن طبق ابعاد جدول، تأیید و یا عدم تأیید بودن آن مشخص می‌گردد.

در حفاظ بین دو دستگاه آسانسور در آسانسورهای با چاه مشترک نیز این مورد می‌بایست رعایت گردد. که نوع روزنه مربع بوده و فاصله آن تا میبر حرکت قاب وزنه که منطقه خطر می‌باشد در بخش روزنه مربع می‌بایست بررسی گردد تا شرایط ایمن فراهم باشد.

در بند 5-6-2 در خصوص ماشین‌آلاتی که در دسترس افراد غیرمجاز است (مانند تابلو در سیستم بدون موتورخانه که در دسترس افراد قرار دارند) این‌طور اشاره می‌شود که منافذ آن می‌بایست مطابق با جدول 5 استاندارد EN294 و درواقع مطابق با جدول 5 استاندارد ملی 11800 باشد، که به‌اشتباه به‌این مرجع ارجاع داده شده است و این دو در اصل جداول یکسانی هستند.

حفاظت و ایمنی در هر حالتی و به هر شکلی می‌بایست در دستور کار صنایع قرار گیرد. به این ترتیب، امنیت کارکنان و یا استفاده‌کنندگان از تجهیزات و به دنبال آن، امنیت کافی همگان تأمین شود.