پیمان تبریزی – ایمنی درب طبقات آسانسور نقش حیاتی در جلوگیری از حوادث و تضمین سلامت کاربران دارد. رعایت استانداردهای ایمنی درب طبقات آسانسور شامل بررسی دقیق فواصل، مقاومت مکانیکی، ابعاد و نحوه عملکرد درهاست تا از بروز خطرات احتمالی پیشگیری شود. در بررسی ایمنی درب طبقات می‌توان موارد زیر که در نص صریح استاندارد نوشته شده ، طبقه بندی کرد:
- فواصل
- مقاومت مکانیکی درها و چارچوب‌ها
- ابعاد درب‌ها
- حفاظت درعملکرد درب‌ها
- نیرو و انرژی بستن شدن درب
- روشنایی جلو درب و آستانه‌های ورودی
۱- فواصل
در استاندارد برای ایمنی درب طبقات آسانسور و جلوگیری از گیر افتادن اعضای بدن مسافران، به‌ویژه در بین لته‌های درب‌ها و بعضاً بین چارچوب درب و درب طبقه، تمهیداتی به عنوان الزام در نظر گرفته شده است. به طوری‌که در متن استاندارد به عنوان ملاحظات کلی درب‌های طبقات نوشته شده است:
نواحی باز چاه که دسترسی به کابین آسانسور را فراهم می‌کنند، باید مجهز به درهای بدون سوراخ یا… باشند. در حالت بسته، فاصله آزاد بین پانل‌ها و چارچوب تا حد ممکن باید کوچک باشد. در صورتی‌که این فواصل بیش از ۶ میلی‌متر نشود، این شرط برآورده است.
این بند کاملاً ارتباط مستقیم با مسافران آسانسور، به‌ویژه کودکان دارد.
۲- مقاومت مکانیکی درها و چارچوب آن‌ها
برای حفظ ایمنی درب طبقات آسانسور و محافظت از مسافران و افراد خارج از کابین در برابر عدم استحکام درب و چارچوب‌های آسانسور، حداقل‌های کیفی و کمی برای مقاومت این اجزا تعیین شده است.
طبق نص صریح استاندارد، تأکید ویژه‌ای بر مقاومت مکانیکی وجود دارد؛ به طوری‌که درباره نوع مواد ساخت درب آمده است: درها و چارچوب‌ها باید طوری ساخته شوند تا به مرور زمان تغییر شکل ندهند.
همچنین نحوه آزمایش مقاومت درب به همراه قفل آن مشخص شده است، به طوری که درها به‌همراه قفلشان باید دارای مقاومت مکانیکی کافی باشند، به‌گونه‌ای که اگر در برابر نیروی عمودی معادل ۳۰۰ نیوتن در هر نقطه‌ای از پانل‌ها در ناحیه‌ای به مساحت ۵ سانتی‌متر به شکل دایره یا مربع از هر دو طرف وارد آید:
- الف – بدون تغییر شکل دائمی مقاومت کنند.
- ب – بدون تغییر شکل الاستیک بیش از ۱۵ میلی‌متر مقاومت کنند.
- ج – پس از اعمال چنین نیرویی، به‌طور مطلوبی کار کنند.
۳- ابعاد درب طبقه
در راستای ایمنی درب طبقات آسانسور، استاندارد ۱-۶۳۰۳ برای جلوگیری از برخورد سر مسافران با چارچوب‌های درب، تمهیدات لازم را در نظر گرفته است. به‌طوری‌که در نص بند استاندارد ارتفاع آمده است: ارتفاع درب طبقه‌ها باید حداقل ۱۹۵ سانتی‌متر باشد و در تجدیدنظر اول، این مقدار به ۲ متر با رواداری ۵ سانتی‌متر تغییر یافته است.
۴- حفاظت در عملکرد درب‌ها
یکی از مهم‌ترین الزامات برای ایمنی درب طبقات آسانسور و استفاده‌کنندگان آن، رعایت اصول ایمنی و حفاظت درها هنگام برخورد با اشیاء است. حساسیت این موضوع ارتباط مستقیم با مسافران دارد و در استاندارد الزام شده است طراحی درها باید به‌گونه‌ای باشد که خطر ایجاد جراحت یا آسیب‌دیدگی ناشی از گیر کردن بین در تا حد امکان کاهش یابد.
همچنین طراحی درب‌های خودکار مجهز به نیروی محرکه باید طوری باشد که آسیب‌دیدگی اشخاص در اثر برخورد با درب تا حد امکان کاهش پیدا کند. شرایط و الزامات این مورد در بررسی نیرو و انرژی بستن درها به تفصیل بیان می‌شود.
۵- نیرو و انرژی بستن شدن درب‌ها
در راستای ارتقای ایمنی درب طبقات آسانسور، یکی از مهم‌ترین الزامات مطرح‌شده در استاندارد آسانسور، میزان نیرو و انرژی جنبشی درب‌هاست. این بخش کاملاً نشان‌دهنده کاربرد اصول مهندسی مکانیک برای حفظ ایمنی در آسانسورها بوده و ارتباط مستقیمی با ایمنی مسافران دارد. بر اساس بندهای استاندارد ایمنی درب طبقات آسانسور، جزئیات به شرح زیر تشریح شده است:
نیرویی بیش از ۱۵۰ نیوتن نباید برای جلوگیری از بسته شدن درب لازم باشد. انرژی جنبشی درب طبقه و قطعات مکانیکی نصب‌شده بر آن، با سرعت میانگین بسته شدن اندازه‌گیری و محاسبه می‌شود و نباید از ۶ ژول بیشتر گردد.
۶- روشنایی جلو درب‌ها و آستانه جلو درب‌ها
نکته جالب توجه آن است که استاندارد ملی آسانسور با عنوان «مقررات ایمنی ساختمان و نصب آسانسور – قسمت اول آسانسورهای الکتریکی» به شماره ۱-۶۳۰۳، برای ایجاد ایمنی درب طبقات آسانسور پا را فراتر از فضای داخلی آسانسور گذاشته است.
این استاندارد به‌منظور جلوگیری از خطرات احتمالی برای افراد خارج از آسانسور و مسافرانی که قصد ورود و خروج دارند، دو الزام خارج از فضای داخلی آسانسور را در بندهای خود جای داده است. در متن استاندارد آمده است:
درب ورودی طبقه باید به‌منظور مقاومت کافی در برابر نیروهایی که هنگام بارگیری کابین به آن وارد می‌آیند، دارای آستانه یا چارچوب مقاوم باشد.
به‌منظور جلوگیری از ورود آب به داخل چاه نیز می‌توان شیب مناسبی در کف آن ایجاد کرد. این الزام برای پیشگیری از خطر لغزش یا واژگون شدن مسافران هنگام ورود و خروج از آسانسور است.
همچنین برای آنکه مسافران و افرادی که در نزدیکی آسانسور قرار دارند از وضعیت محیط اطراف خود آگاه باشند و تاریکی موجب بروز حوادث نشود، در متن استاندارد ذکر شده است: شدت روشنایی طبیعی یا مصنوعی طبقه در نزدیکی درب و کف آن باید حداقل ۵۰ لوکس باشد، به‌گونه‌ای که حتی در صورت خرابی چراغ آسانسور، کاربر هنگام باز کردن درب بتواند محیط مقابل خود را به‌وضوح تشخیص دهد.
نتیجه‌گیری
رابطه ایمنی در استاندارد بسیار فراتر از تصور است، به طوری‌که استاندارد آسانسور در الزامات درب طبقات، پا را فراتر گذاشته و علاوه بر ایمنی مسافران و افراد آموزش دیده آسانسور، تأمین ایمنی افراد خارج از فضاهای آسانسور را در نظر گرفته است.
بررسی ایمنی کابین طبق استاندارد ملی
ایمنی درب طبقات آسانسور و کابین دو بخش حیاتی در استانداردهای ملی آسانسور محسوب می‌شوند. رعایت اصول ایمنی درب طبقات آسانسور و همچنین الزامات مربوط به کابین، نقشی اساسی در حفظ سلامت مسافران و جلوگیری از حوادث دارد. در ادامه، جزئیات مربوط به موارد ایمنی کابین بر اساس استاندارد ملی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
موارد ایمنی کابین
در قسمت‌های قبلی در مورد بررسی ایمنی درب طبقات آسانسور و چاه آسانسور صحبت شد. در این قسمت به بررسی ایمنی‌های مدون‌شده در استاندارد ملی ایران به شماره ۱-۶۳۰۳ در بخش کابین می‌پردازیم. در ابتدا، ایمنی‌هایی که طبق استاندارد باید در کابین رعایت شود، طبقه‌بندی می‌کنیم:
- وجود محافظ (سینی پاخور)
- استحکام کابین
- الزام ورودی کابین
- حفاظت درب کابین و انرژی و نیروهای عملکردش
- الزامات سقف کابین
- نصب مهار وزنه تعادل
۱- سینی پاخور
در راستای رعایت ایمنی درب طبقات آسانسور و الزامات مرتبط با استاندارد ملی، یکی از نکات مهم در استاندارد ملی آسانسور تحت شماره ۱-۶۳۰۳ (مقررات ایمنی ساختمان و نصب آسانسور – قسمت اول آسانسورهای برقی)، الزام نصب سینی پاخور در کابین آسانسور است. این بخش از استاندارد به‌طور کامل ایمنی درب طبقات آسانسور و حفاظت از مسافران را در شرایط خاص و خطرناک مدنظر قرار داده است.
به‌طوری‌که اگر به هر دلیلی مسافر محبوس در آسانسور مجبور شود بین طبقات از کابین خارج شود، سینی پاخور به‌عنوان محافظ عمل کرده و مانع از سقوط او به داخل چاه آسانسور می‌شود.
سینی باید به‌صورت زیر نصب گردد:
سراسر عرض آستانه ورودی کابین باید مجهز به صفحه محافظ پنجه پا باشد. مقطع عمودی این صفحه باید به‌وسیله پخی با زاویه ۶۰ درجه نسبت به سطح افق به سمت پایین امتداد یابد. تصویر این پخ روی صفحه افقی نباید کمتر از ۲۰ میلی‌متر باشد. ارتفاع قسمت عمودی صفحه محافظ پنجه پا نیز باید حداقل ۰/۷۵ متر باشد.
۲- استحکام کابین
در راستای ارتقای ایمنی درب طبقات آسانسور و حفاظت از مسافران، استحکام کابین نقش مهمی در جلوگیری از بروز حوادث ایفا می‌کند. برای اینکه ضعف در ساختار کابین موجب آسیب به مسافران یا افراد خارج از آن نشود، نص صریح استاندارد ملی آسانسور در بندهای مختلف به بررسی دقیق استحکام کابین پرداخته و موارد زیر را الزام کرده است:
دیواره‌ها، کف و سقف باید از نظر مکانیکی مقاومت کافی داشته باشند. مقاومت مکانیکی چارچوب اصلی (قاب دور کابین) یا مجموعه نگهدارنده کفکش‌های ریل راهنما، دیواره‌ها، کف و سقف کابین باید به اندازه‌ای باشد که بتواند در برابر نیروهای واردشده در زمان حرکت عادی آسانسور، یا در هنگام عملکرد ترمز ایمنی (پاراشوت) و ضربه‌گیرهای آن پایداری کامل داشته باشد.
هر دیواره باید دارای مقاومت مکانیکی کافی باشد، به‌گونه‌ای که اگر نیرویی به بزرگی ۳۰۰ نیوتن به‌صورت عمودی از سمت داخلی کابین به بیرون آن، روی مقطع گرد یا مربعی به مساحت ۵ سانتی‌متر مربع اعمال شود:
- الف – بدون هیچ‌گونه تغییر شکل دائمی مقاومت کند.
- ب – تغییر شکل ارتجاعی بزرگ‌تر از ۱۵ میلی‌متر ایجاد نکند.
دیواره‌ها، کف و سقف کابین نباید از مواد اشتعال‌زا یا تولیدکننده گاز و دود خطرناک ساخته شوند تا در کنار ایمنی درب طبقات آسانسور، ایمنی کامل کابین نیز تضمین شود.
۳- الزام ورودی کابین
در ادامه مباحث مرتبط با ایمنی درب طبقات آسانسور، یکی از مهم‌ترین الزامات استاندارد ملی، وجود درب کابین ایمن و بدون روزنه است تا از هرگونه خطر احتمالی برای مسافران جلوگیری شود. درب کابین باید به گونه‌ای طراحی و نصب شود که هیچ بخش از بدن مسافران در معرض گیر کردن یا آسیب دیدن قرار نگیرد.
بر اساس مفاد استاندارد ملی ایران، زمانی که درب‌های کابین بسته هستند، تمام ورودی‌های کابین ـ به‌جز فواصل ضروری ـ باید مسدود شود. همچنین، در هنگام بسته بودن درب کابین، درز میان لته‌ها یا بین لته‌ها با ستون‌های جانبی، نعل سردر یا چارچوب آستانه‌ها باید تا حد امکان کوچک باشد.
این فاصله طبق استاندارد نباید از ۶ میلی‌متر بیشتر شود تا امنیت کامل مسافران در زمان حرکت آسانسور و هنگام توقف در طبقات، مشابه با الزامات مربوط به ایمنی درب طبقات آسانسور، به طور کامل رعایت شود.
۴- انرژی و نیروی بسته شدن درب کابین
در راستای رعایت ایمنی درب طبقات آسانسور و جلوگیری از آسیب دیدن استفاده‌کنندگان، استاندارد ملی آسانسور مقررات دقیقی را درباره میزان نیرو و انرژی لازم برای باز و بسته شدن درب‌های خودکار کابین تعیین کرده است. هدف این الزامات، کاهش خطرات ناشی از برخورد یا گیر کردن افراد هنگام بسته شدن درب است.
طبق مفاد استاندارد، نیروی لازم برای جلوگیری از بسته شدن درب نباید از ۱۵۰ نیوتن بیشتر باشد. همچنین، این نیرو نباید در یک‌سوم اول مسیر حرکت درب اندازه‌گیری شود. علاوه بر این، انرژی جنبشی درب کابین و اجزای مکانیکی متصل به آن، در سرعت متوسط بسته شدن درب که محاسبه و اندازه‌گیری شده است، نباید از ۱۰ ژول بیشتر باشد.
بر همین اساس، آسانسورهایی که دارای درب اتوماتیک هستند، باید به گونه‌ای طراحی شوند که انرژی جنبشی آن‌ها از ۶ ژول تجاوز نکند تا ضمن حفظ عملکرد مطلوب، سطح بالایی از ایمنی، مشابه الزامات مربوط به ایمنی درب طبقات آسانسور، برای مسافران فراهم شود.
۵- الزامات سقف کابین
در راستای ارتقای سطح ایمنی درب طبقات آسانسور و سایر اجزای مرتبط با حفاظت کاربران و تکنسین‌ها، استاندارد ملی آسانسور به شماره ۶۳۰۳ الزامات دقیقی را برای ساخت و طراحی سقف کابین در نظر گرفته است. این الزامات به‌ویژه برای حفظ سلامت افرادی مانند سرویس‌کاران، بازرسان فنی و راه‌اندازان آسانسور که مجاز به ورود بر روی سقف کابین هستند، تدوین شده است.
سقف کابین باید تحمل وزن حداقل دو نفر را داشته باشد، به‌طوری‌که هر قسمت از آن بتواند در برابر نیروی عمودی معادل ۲ هزار نیوتن بدون هیچ‌گونه تغییر شکل دائمی، پایداری کند. همچنین باید بر روی سقف کابین، فضای کاری به مساحت حداقل ۰/۱۲ متر مربع برای ایستادن افراد وجود داشته باشد، به‌طوری‌که ضلع کوچک‌تر این فضا کمتر از ۰/۲۵ متر نباشد.
سقف کابین باید به‌گونه‌ای طراحی شود که نصب نرده در صورت نیاز روی آن امکان‌پذیر باشد. در آسانسورهایی که فلکه‌ها روی یوک نصب می‌شوند، الزامات ویژه‌ای جهت جلوگیری از بروز خطراتی نظیر جراحت بدنی، خارج شدن طناب‌های آویز از شیار فلکه‌ها یا گیر کردن اشیاء بین آن‌ها پیش‌بینی شده است.
از مهم‌ترین موارد ایمنی اشاره‌شده در استاندارد، الزام وجود جعبه رویزیون (وسیله کنترل دستی) بر روی سقف کابین است که باید مجهز به وسیله متوقف‌کننده باشد. رعایت این الزامات، در کنار توجه به اصول ایمنی درب طبقات آسانسور، تضمین‌کننده امنیت کامل افراد در زمان سرویس، بازرسی و بهره‌برداری از آسانسور است.
۶- الزام نصب مهار قاب وزنه
در کنار الزامات مربوط به ایمنی درب طبقات آسانسور که نقش مهمی در حفظ جان کاربران دارد، یکی از حیاتی‌ترین موارد ایمنی در استاندارد ملی آسانسور، مربوط به مهار قاب وزنه است. سقوط یا جابه‌جایی وزنه‌ها در سیستم آسانسور می‌تواند منجر به بروز حوادث بسیار خطرناکی شود؛ به همین دلیل در استاندارد ملی ایران به شماره ۶۳۰۳ تمهیدات دقیقی برای پیشگیری از این خطر در نظر گرفته شده است.
در این استاندارد تصریح شده که اگر وزنه از قطعات پرکننده مجزا تشکیل شده باشد، باید تدابیر لازم برای جلوگیری از حرکت یا جابه‌جایی آن‌ها اتخاذ شود. به همین منظور، وجود یک چارچوب یا شبکه محافظ برای حفاظت از وزنه‌ها الزامی است تا مانع از سقوط احتمالی آن‌ها شود. رعایت این الزام، همانند توجه به ایمنی سایر بخش‌ها از جمله ایمنی درب طبقات آسانسور، از ارکان اصلی تضمین امنیت و پایداری عملکرد آسانسور به شمار می‌آید.
