بررسی ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران

پیمان تبریزی – تمامی استانداردهای ملی، بین‌المللی و منطقه‌ای که ابتدا تدوین و سپس اجرا می‌شود، مهم‌ترین هدفی اصلی که دنبال می‌کنند، تأمین ایمنی افراد ذی‌نفع در کالا و خدمات بوده و هدف دیگر استاندارد برای رفاه مشتری، حداقل الزامات کیفی در پروسه فرایند تولید کالا و ارائه خدمات است. در راستای ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران، در استاندارد ملی آسانسور، شش آیتم «چه»، «چه کسانی»، «چه زمانی»، «کجا»، «چگونه» و «چرا» در نظر گرفته می‌شود.

بالطبع در استاندارد ملی آسانسور به شماره ۱ – ۶۳۰۳ مدون سال ‎۸۱‏، تحت عنوان ایمنی ساختمان و نصب آسانسور، که لازم‌الاجرا از ابتدای سال ‎۱۳۸۲‏ بر مبنای پروانه ساختمانی است و تجدیدنظر آن مدون سال ‎۱۳۹۳‏ با عنوان ایمنی ساختار نصب آسانسور، که لازم‌الاجرا از تاریخ ۱۳۹۴/۵/۱‏‏‏ بر مبنای پروانه ساختمانی است، از این قاعده مستثنا نیست. در این فصل به بررسی استاندارد ملی آسانسور پرداخته و بر مبنای آیتم‌های شش‌گانه و رابطه آن با ایمنی سخن گفته خواهد شد.

1 – 1- نگاه کلی به ایمنی در استاندارد آسانسور

درخصوص ایمنی و رابطه آن با الزامات استاندارد فضاهای مختلف آسانسور، به شرح زیر طبقه‌بندی و هر بخش بر طبق الزامات مصرح استاندارد تشریح خواهد شد. در این بررسی، توجه ویژه‌ای به ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران خواهد شد.

الف- بررسی ایمنی در بند صفر استاندارد

ب- بررسی مواردایمنی چاه آسانسور طبق استاندارد ملی

پ- بررسی ایمنی درب طبقات آسانسور

ت- بررسی ایمنی کابین طبق استاندارد ملی

ث- بررسی ایمنی موتورخانه و دسترسی به ماشین آلات

ج- بررسی الزامات فواصل

ح- بررسی وجود قطعات ایمنی و آزمون‌های عملکردی

2-1 – ایمنی‌های مورد نظر استاندارد آسانسور در بندهای صفر

در بند صفر استاندارد ملی به شماره ‎۱‏-‏۶۳۰۳‏ «مقررات ایمنی ساختمان و نصب آسانسور، قسمت اول – آسانسورهای برقی» نص صریح می‌گوید: هدف‌ از تدوین‌ این‌ استاندارد، تعریف‌ قواعد ایمنی‌ مربوط‌ به‌ آسانسورهای‌ مسافری‌ و باری‌ و خدماتی‌ است‌ كه‌ برای‌ تأمین‌ ایمنی‌ اشخاص‌ و اشیا در برابر خطر حوادث‌ مرتبط‌ با عملكرد این‌ نوع‌ آسانسورهاست. این بند یکی از مصادیق مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران به شمار می‌رود.

2-2- خطرات مورد مطالعه استاندارد

خطراتی در استاندارد آسانسور مورد مطالعه قرار گرفته است:

• بریدن
• برخورد کردن
• سقوط
• ضربه
• گیر افتادن
• حریق
• خرابی بر اثر :

1. فرسودگی
2. خوردگی
3. تخریب مکانیکی

2-3- ایمنی افراد و اشیای مورد نظر استاندارد

استاندارد آسانسور تأمین‌کننده ایمنی اشخاص زیر است:
الف- استفاده‌کنندگان
ب- بازرسان و کارکنان نگهداری‌کننده
پ- اشخاص خارج از چاه آسانسور، موتورخانه و اتاق فلکه

استاندارد آسانسور تأمین کننده ایمنی اشیای زیر است:
الف- بارهای داخل کابین
ب- اجزا و قطعات آسانسور
پ- ساختمان محل نصب
استاندارد ملی به شماره ۱ – ۶۳۰۳ (مقررات ایمنی ساختمان نصب آسانسور) تأکید شده است استفاده کننده‌ها باید در برابر خطرات ناشی از سهل‌انگاری و بی‌دقتی ناآگاهانه خو‌د، محافظت شوند.

بیشتر بخوانید:

• بررسی و تحلیل استانداردهای عملکرد انرژی در آسانسورها و پله‌های برقی
• مزایای آکومولاتور در بهینه‌سازی انرژی، استانداردسازی و بهبود عملکرد آسانسورهای هیدرولیک در مواقع اضطراری
• معضلات اجرایی الزامات کنترل کیفیت آسانسور در استاندارد ملی

2-4- افراد مجاز استفاده از قطعات آسانسور

در ادامه استاندارد افراد مجاز استفاده از آسانسور به شرح زیر تعریف شده است. برخی از قوانین ممکن است سخت‌گیری کمتری برای بعضی از استفاده‌کنندگان اعمال کند، از این به بعد (اشخاص حقیقی ) به افراد آموزش دیده یا مجاز گفته می‌شود.

افراد مجاز در عملیات‌های نصب، تعمیر، نگهداری، بازرسی و نجات به سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند:

1. تعمیرکار
2. بازرس
3. امدادگر

درصورتی‌که فرد مسئول آموزش دیده، مجاز به استفاده از آسانسور است یکی از شرایط زیر باید برقرار باشد:

• در صورتی‌که به‌کارگیری آسانسور تنها توسط کلیدی که مخصوص افراد مجاز و آموزش دیده است، در مکانی محفوظ در داخل یا خارج کابین قرار گیرد.
• آسانسور در محدوده‌ای که برای استفاده عام ممنوع است، نصب شده، در مدت زمانی که آسانسور قفل نباشد، به‌طور دائم توسط یک یا افراد مسئول بیشتر، نظارت شود. (برای نمونه، زمان بازرسی)

3- بررسی موارد ایمنی چاه آسانسور در استاندارد ملی آسانسور

در ادامه، تمامی موارد ایمنی چاه آسانسور در استاندارد ملی را به تفکیک بررسی می‌کنیم:

3-1 – ایمنی مورد نظر در چاه آسانسور طبق استاندارد

1. قرار گرفتن وزنه و کابین در فضای محصور
2. وجود حداقل و حداکثردرها و دریچه‌های بازدید وبازرسی
3. استحکام دیواره چاه
4. غیر اشتعال بودن دیواره چاه
5. رعایت فاصله حداکثری بین کابین و فواصل دیواره سمت ورودی چاه
6. وجود جان‌پناه در بالا و پایین چاه
7. وجود کلید قارچی
8. روشنایی چاه
9. وجود وسیله خبردهنده

3-2- – قرار گرفتن وزنه و کابین در فضای محصور

در نص صریح استاندارد عنوان می‌کند که تجهیزات باید در یک چاه قرار بگیرند و این چاه باید دیواره بدون روزنه و کف و سقف داشته باشد. همان‌طور که گفته شد، متن فوق برگرفته از نص صریح استاندارد ملی ‎۱‏-‏۶۳۰۳‏ در زمینه ایمنی افراد خارج از آسانسور و سرویس‌کار و بازرس‌هایی است که مجاز هستند برای انجام مأموریت کاری‌شان روی کابین بیایند. این مقررات نمونه‌ای از ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران محسوب می‌شود.

3-3- ایمنی درهای بازرسی، درهای اضطراری و دریچه‌های بازدید

در استاندارد تأکید شده طرح و نصب درهای اضطراری و بازرسی و دریچه‌های بازدید چاه، تنها باید به‌منظور ایمنی استفاده‌کنندگان و خدمات‌رسانی باشد. این موضوع یکی از الزامات مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران محسوب می‌شود.

همان‌طور که گفته شد، محدودیت‌ ابعادی برای این خروجی و ورودی در نظر گرفته شده است. در نص مصرح استاندارد می‌گوید:

درهای بازرسی باید دارای حداقل ‎۴‏/‏۱‏ متر و حداقل ‎۶‏/‏۰‏ متر باشند و درهای اضطراری باید حداقل ارتفاع ‎۸‏/‏۱‏ متر و حداقل پهنای ‎۳۵‏/‏۰‏ متر را دارا باشند. دریچه‌های بازدید باید دارای حداکثر ‎۵‏/‏۰‏ متر و حداکثر پهنای ‎۵‏/‏۰‏ متر باشند.

اما نکته مهمی که برای جلوگیری از سقوط افراد بیرون آسانسور به چاه باید مورد توجه قرار بگیرد، باز شدن دریچه و درب‌های بازدید اضطراری و بازرسی است که در نص استاندارد مانند سایر ورودی به محل‌های کنترل کالاهای الکترومکانیکی تأکید و به‌صراحت گفته شده است: درهای بازرسی و درهای اضطراری و دریچه‌های بازدید به سمت داخل چاه باز نشود. این الزام نیز از جمله موارد مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران است.

در صورتی‌ که استاندارد رعایت نشود، به‌ منظور جلوگیری از سقوط به چاه آسانسور، طبق نص صریح، الزام به نصب قفل کلیددار با قابلیت باز شدن از داخل چاه به طریقی و همچنین الزام به نصب وسیله ایمنی بر درها و دریچه‌ها تا به‌ محض باز شدن درب‌ها و دریچه‌ها، سبب متوقف شدن حرکت آسانسور شود. چنین تدابیری بخشی از رویکرد جامع در راستای ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران به شمار می‌رود.

3-3- استحکام دیواره چاه برای افزایش ضریب ایمنی

در نص مصرح استاندارد می‌خوانیم دیوارها و سقف و کف چاه باید دارای پایداری مقاومت مکانیکی باشد

3-4 – غیر اشتعال‌زا بودن دیواره چاه

دیواره طبق استاندارد باید از مواد نسوز و با دوامی که عامل ایجاد گرد وغبار نباشند، ساخته شده باشد. همان‌طور که مشخص شد؛ استحکام و غیراشتعال بودن دیواره چاه، عامل محافظت خود کابین و مسافران و افراد مجاز کار در روی سقف کابین هستند.

3-5 – رعایت فاصله حداکثری بین کابین و فواصل دیواره سمت ورودی چاه

این الزام استاندارد علاوه بر حفظ جان و ایمنی مسافران آسانسور، تدوین شده و ایمنی افراد آموزش دیده آسانسور شامل تعمیر و بازرس فنی را نیز در نظر گرفته است. این موارد از جمله اصول مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران به شمار می‌روند.

در ابتدا، نوشتار نص مصرح با تأکید بر ایمنی مسافران و جلوگیری از سقوط آن‌ها مکتوب شده است: برای جلوگیری از سقوط یا ورود افراد به فضای بین کابین و دیواره چاه، هنگام کارکرد عادی، فواصل افقی بین دیواره سمت ورودی چاه و نزدیک‌ترین قسمت‌های کابین به آن (نظیر درگاه یا چهارچوب ورودی یا درب کابین) نباید از ‎۱۵‏/‏۰ متر بیشتر شود.

همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، استاندارد پیش‌بینی خروج در حالت اضطراری در بین طبقات و ایمنی آن را برای مسافران آسانسور کرده است، که نمونه‌ای دیگر از ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران است.

3- 6 – وجود جان پناه در چاهک و فضای بالای کابین

الزامات این موضوع از استاندارد، برای ایمنی نصاب و سرویس‌کار و افراد متخصص به آسانسور در نظر گرفته شده است، به طوری‌که در متن استاندارد به صراحت شرایط اورهد پس از فشرده شدن ضربه گیر قاب وزنه گفته شده است. پایین‌ترین‌ نقطه‌ سقف‌ چاه‌ (شامل‌ تیرك‌ها و اجزای‌ مستقر در زیر سقف‌ چاه‌) باید حداقل‌ معادل‌ با بر حسب‌ متر باشد.

فاصله‌ خالی‌ پایین‌‌ترین‌ نقطه‌ سقف‌ چاه‌ بر حسب‌ متر

۱- بالاترین تجهیزات نصب شده در روی سقف کابین، به‌جز آن‌هایی که در ردیف ۲ ذکر شده، باید حداقل ‎متر باشد. این بند از مهم‌ترین موارد مربوط به ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران است.

۲- بالاترین قسمت کفشک‌های راهنما یا کفشک‌های غلطکی مربوط به طناب‌های فولادی و یا در صورت وجود درهای کشویی عمودی، بخش فوقانی آن‌ها باید حداقل برابر ‎متر باشد.

در بالای سقف کابین باید فضای کافی برای جا دادن مکعبی به ابعاد حداقل ‎متر ‎۵‏/‏۰‏ × ‎متر ‎۶‏/‏ ‎× ‎متر ‎۸‏/‏ از یکی از وجوه، موجود باشد. برای آسانسورهایی با سیستم تعلیق مستقیم (یک به یک)، طناب‌های فولادی و متعلقات آن‌ها می‌توانند در این فضا قرار گیرند به شرط آنکه خط مرکزی طناب‌های فولادی از فاصله ‎۱۵‏/‏۰ متری سطوح عمودی مکعب تجاوز نکند. این محدودیت‌ها بخشی از چارچوب کلی ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران به شمار می‌آید.

اما برای چاهک آسانسور، متقابلاً ایمنی تحت عنوان جان‌پناه برای ایمنی نصاب و سرویس‌کار و بازرس آسانسور در نظر گرفته شده است که نص صریح استاندارد مکتوب شده است: زمانی که کابین روی ضربه‌گیرها کاملاً فشرده شد، شرایط زیر باید به‌طور همزمان فراهم باشد:

الف- باید در چاهک، فضای کافی حداقل، برای قرارگیری مکعبی به ابعاد ‎متر ‎۵‏/‏۰‏ × ‎متر ‎۶‏/‏ ‎× ‎متر ‎۱ روی یکی از وجوه موجود باشد. فاصله آزاد بین کف و چاهک پایین‌ترین بخش کابین به‌جز آن‌ها که در ردیف ۲ زیر آمده، باید حداقل ‎متر ‎۵‏/‏۰ باشد. رعایت این نکات از ضروریات ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران محسوب می‌شود.

در نتیجه سرویس‌کار فرصت دارد که در زمان حرکت ناخواسته بتواند در فضای جان‌پناه قرار گیرد، که این موضوع نیز به عنوان یکی از اصول مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران مطرح است.

3- 7- وجود کلید قارچی در چاهک

برای ایمنی نصاب، بازرس و سرویسکار آسانسور علاوه بر جان پناه، ایمنی دیگری در نظر گرفته شده است که به صورت الکتریکی عمل می‌کند. در نص استاندارد ملی ایران نوشته شده است کلیدی که با باز شدن در چاهک برای توقف و نگه داشتن آسانسور در دسترس باشد و از لحاظ ایمنی حالت روشن و خاموش کلید باید مشخص باشد و بندی دیگر از استاندارد ملی می‌گوید نزدیک یا روی کلید توقف باید کلمه توقف در جایی نصب شود که احتمال بروز خطا در هنگام استفاده کاهش یابد.

3- 8- روشنایی چاه آسانسور

استاندارد، پیش‌بینی لازم برای جلوگیری از خطرات احتمالی به علت تاریکی در هنگام امور بازرسی، تعمیر و نگهداری را کرده است؛ به‌طوری‌که در بند ‎۵‏-‏۹‏ استاندارد ملی ‎۱‏-‏۶۳۰۳‏ نوشته شده است:
چاه باید به روشنایی دائمی مجهز باشد؛ به‌طوری‌که در هنگام تعمیرات و سرویس، حتی زمانی‌ که همه درها بسته‌اند روشن بماند. این روشنایی باید توسط یک لامپ در حداکثر ‎۵‏/‏۰‏ متری از بالاترین و پایین‌ترین نقاط چاه و در میان چاه نیز در حداکثر ‎۷‏ متری یک لامپ، ایجاد شود، به شرط آنکه این لامپ روشنایی کافی را فراهم کند. این الزام از مصادیق مهم ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران محسوب می‌شود.

در تجدیدنظر اول استاندارد، تأمین روشنایی ‎۵۰‏ لوکس به‌صورت حداقل در چاه آسانسور الزام شده است.

3-9 – وجود وسیله خبردهنده

در استاندارد تجدیدنظر اول آسانسور برای پروانه ساختمانی بعد از ‎۹۴‏/‏۵‏/‏۱‏، وجود یک ایمنی بسیار خوب برای نجات اضطراری سرویس‌کار آسانسور الزام شده است. نص صریح استاندارد می‌گوید برای افرادی که داخل چاه آسانسور کار می‌کنند و هیچ تمهیدی در هنگام گیر کردن ندارند، باید وسایل خبردهنده نصب شود. این الزام نمونه‌ای از ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران به شمار می‌رود.

نتیجه‌گیری

همان‌طور که خواندید، در استاندارد ملی ایران تحت عنوان «مقررات ایمنی ساختمان و نصب آسانسور – بخش اول: آسانسور برقی» به شماره ‎۱‏-‏۶۳۰۳‏، در قسمت چاه ایمنی، سه شخصیت حقوقی شامل سرویس‌کار، بازرس و نصاب (متخصصان) آسانسور و همچنین مسافران آسانسور و افراد خارج از آسانسور در نظر گرفته شده‌اند. با اجرا و نظارت دقیق بر نصوص مصرح استاندارد و تأمین الزامات چاه آسانسور، نه تنها سبب افزایش ایمنی مسافران آسانسور می‌شویم، بلکه ایمنی خود را به عنوان متخصصان آسانسور افزایش می‌دهیم. این موارد از نمونه‌های بارز ایمنی‌ها در استاندارد ملی ایران هستند.